ДИСПОЗИЦИЯ (лотинча dispositio–жойлашув) – ҳуқуқ нормасининг таркибий қисми бўлиб, унда гипотезада кўрсатилган ҳолатлар мавжуд бўлганида ҳуқуқ субъектлари риоя этишлари лозим бўлган хатти-ҳаракат қоидаси (ҳуқуқ ва мажбуриятлари) ифодаланган бўлади. Д.нинг қуйидаги турлари мавжуд: императив (аниқ кўрсатилган, буйруқ берувчи); нисбий белгиланган; бланкет (ҳавола этувчи); тавсифловчи (тўлиқ баён этилган) ва б.
Д. Жиноят ҳуқуқида махсус қисм нормалари – ижтимоий хавфли қилмиш белгиларининг ифодаланувчи қисми. Д.да алоҳида жиноятлар ва шу жиноятларнинг таърифи берилади. Жиноят ҳуқуқий нормаларда д.нинг қуйидаги тўрт тури: оддий, тасвирлов, бланкет ва ҳаволали турлари назарда тутилади. Оддий д.да жиноят таркибининг белгилари ифодаланмасдан, жиноятнинг умумэътироф этилган номи кўрсатилади. Бундай д.да жиноятнинг белгилари очиб кўрсатилмайди. Бундай д.лар «номланувчи д.» деб ҳам аталади. Тасвирловчи д.да муайян жиноят турининг белгилари кўрсатилади. Мас., фирибгарлик жиноятини ифодаловчи ЖК 168-м.да жиноятнинг номи кўрсатилмасдан, унинг асосий белгилари ҳам кўрсатиб берилган: фирибгарлик, яъни алдаш ёки ишончни суиистеъмол қилиш йўли б-н ўзганинг мулкини ёки мулкий ҳуқуқини қўлга киритиш. Бланкет д.да муайян жиноятнинг белгилари бошқа ҳуқуқ соҳасига оид қонунлар ёки меъёрий ҳужжатлар асосида аниқланади. Мас., ЖК 200-м. д.си, унда ветеринария ёки зоотехника қоидаларини бузиш ҳайвон ёки паррандалар эпидемияси (эпизотияси) тарқалишига, уларнинг ялпи қирилиб кетишига ёки бошқа оғир оқибатлар келиб чиқишига сабаб бўлса ушбу м. б-н жавобгарликка тортишга асос бўлади, дейилган. Ветеринария қоидалари ва зоотехника қоидалари ЎзР қонунлари ва Вазирлар Маҳкамасининг қарорлари ёки тегишли вазирликларнинг йўриқномаларида белгилаб қўйилиши мумкин. Жиноятнинг обьектив томонини аниқлашда ушбу қоидалар кўрсатилган ҳужжатларга мурожаат қилинади ва қайси қоидалар бузилганлиги аниқланади. Бланкет д. қонунларни ихчамлаштириш ва амалда қўлланишини осонлаштиришда катта аҳамиятга эга. Ҳаволали д.да норманинг мазмунини аниқлаш учун кодекснинг бошқа бир нормасига мурожаат этилади. Мас., ЖКнинг 100– м.да зарурий мудофа чегарасидан четга чиқиб, қасддан одам ўлдириш жинояти берилган. Зарурий мудофа ҳолатини аниқлаш учун ЖКнинг 37– м.га мурожаат қилиш лозим. (муал. – М.Нажимов)
