КРИМИНОЛОГИК ПРОГНОЗ ҚИЛИШ – жиноятчилик ва унинг детерминантларининг келгуси аҳволи (кўлами, тузилиши, динамикаси), профилактика ва маълум даврда жиноятчиликка таъсир кўрсатишнинг бошқа воситалари, имкониятлари ҳақида билдирилган тахминий фикр–мулоҳазалар. Криминологик прогноз қилишда қуйидагилардан фойдаланиш зарур: жиноятчиликка турғун ва жадал таъсир кўрсатувчи ижтимоий жараёнларнинг ҳолати ва тенденцияларини тавсифловчи олдинги 10 йилга тегишли бўлган статистик маълумотлар ва танлаб олинган тадқиқотларнинг натижаларидан; прогноз қилинаётган даврда бу жараёнларнинг ҳолатида содир бўлиши тахмин қилинаётган ўзгаришлар ҳақидаги маълумотлардан; жиноятчиликнинг кўлами, тузилиши ва динамикасини, шунингдек жиноятчиларнинг турлари ва контингентлари, ҳудудий тақсимланиши, тажовуз объектлари, мотивация ва усулларини тавсифловчи олдинги 10 йилга тегишли бўлган статистик маълумотлар ва танлаб олинган тадқиқотларнинг натижаларидан; ўша даврда профилактика ва жиноят ҳуқуқий чораларни қўллаш амалиётининг ҳажмлари, тузилиши ва тенденцияларини тавсифловчи статистик маълумотлар ва танлаб олинган тадқиқотларнинг натижаларидан; ўтган 10 йил мобайнида содир бўлган ва прогнз даврида содир бўлиши тахмин қилинаётган жиноятчиликка қарши курашни ҳуқуқий тартибга солиш, ташкил этиш ва ресурслар билан таъминлаш соҳасидаги ўзгаришлар ва уларнинг жиноятчиликка таъсири ҳақидаги маълумотлардан; прогноз тайёрланган пайтдаги жамоатчилик фикрининг ҳолати ва тенденциялари ҳақидаги (олдинги 1–3 йилги маълумотларга таққосланган) маълумотлардан; янги жиноят турлари, жиноий қилмишларнинг янги шакллари ва усуллари ҳақидаги маълумотлардан; минтақалараро ва давлатлараро хусусиятга эга бўлган жиноятлар ҳақидаги маълумотлардан; қўшни минтақалар ва давлатлардаги жиноятчилик ва унга қарши курашнинг аҳволи ва прогнозлари ҳақидаги ахборотлардан. Криминологик прогноз қилишнинг мақсад ва вазифалари қуйидагилардан иборат: жиноятчиликнинг истиқболдаги кўпайишини (ўзгаришини) тавсифловчи кўрсаткичларни аниқлаш, бунинг асосида номақбул тенденциялар ва қонуниятларни аниқлаш, уларни зарур йўналишда ўзгартириш усулларини топиш; истиқболли режаларни ишлаб чиқиш учун жиддий аҳамиятга эга бўлган барча ҳолатларни аниқлаш; асосий таркибий қисми ҳуқуқни муҳофаза қилиш органларининг мақбул ривожланиш йўлини танлашдан иборат бўлган жиноятчиликка қарши курашнинг умумий концепциясини ишлаб чиқиш; жиноятчиликнинг аҳволи, кўлами, тузилиши ва динамикасида келгусида содир бўлиши мумкин бўлган ўзгаришларни аниқлаш; бу ўзгаришларнинг содир бўлишига ёрдам берувчи ҳолатларни аниқлаш. Криминологик прогноз қилишнинг асосий босқичлари: прогноз қилишдан олдинги мўлжал олиш– мақсадлар, вазифалар, гипотезаларни аниқлаш ва ҳ.к.; жиноятчиликнинг ривожланиши ва унга қарши курашни белгиловчи жараёнлар ва ҳодисалар ҳақида маълумотлар тўплаш; қидирув прогнози – ҳал қилиниши лозим бўлган истиқболли муаммоларни аниқлашга таъсир этувчи жараёнлар ва омилларни ҳисобга олган ҳолда келгусида жиноятчиликнинг купайиши ёки камайиши вариантларини танлаб олиш; норматив прогноз–чоралар, кучлар ва ресурсларнинг хусусияти, ҳажми, тузилишини белгиловчи норматив хужжатларда асосланиб, аниқланган муаммоларни ҳал қилиш имконини берадиган воситаларни танлаш; прогнозларнинг асосланганлигини баҳолаш; жиноятчиликка қарши кураш ва уни вужудга келтирувчи шарт–шароитларини бартараф қилиш бўйича қулай тавсиялар ишлаб чиқиш. 5.Криминологик прогноз қилишнинг уч асосий тури мавжуд: криминология фанининг ривожланишини прогноз қилиш, жиноятчиликни прогноз қилиш ва индивидуал прогноз. Криминология фанининг ривожланишини прогноз қилиш криминологик тадқиқотларни прогноз қилиш ва криминология фанининг муайян йўналишларининг ривожланиш истиқболларини аниқлашни ўз ичига олади. Жиноятчиликни прогноз қилиш жиноятчиликнинг қуйидаги турларини прогноз қилишдан иборат: бирламчи ва такрорий жиноят; эркаклар ва аёллар жиноятчилиги; жиноятларнинг алоҳида турлари ва туркумлари; қишлоқ ва шаҳар жиноятчилиги; алоҳида минтақалар ва маъмурий–ҳудудий тузилмалардаги жиноятчилик; халқ хўжалигининг алоҳида объектлари ва тармоқларидаги жиноятчилик. Индивидуал жиноий хулқ–атворни прогноз қилиш мустақил прогноз турини ташкил қилади. Индивидуал жиноий хулқ–атворни прогноз қилиш деганда у ёки бу шахс томонидан келгусида жиноят содир этилиши эҳтимолини аниқлаш тушунилади.
