АФФЕКТ (лотинча – affektus – руҳий ҳаяжон, эҳтирос) – турли ташқи ёки ички таъсирлар асосида тез пайдо бўлиб, қисқа муддатли, аксарий ҳолатларда “портлаш” тарзида бўладиган кучли ифодаланадиган ҳиссий ҳолат (қўрқинч, даҳшат, ғазаб ва б.). А. тушкунлик, танг вазиятларда юзага келади. А ҳолатида кишининг онг доираси тораяди, хулқни назорат қилиш қобилияти йўқолади. А. физиологик ва патологик бўлиши мумкин. Физиологик А.да киши ўз хатти-ҳаракатини идора эта олиши, кейинчалик барча воқеаларни хотирасида сақлаб қолиши мумкин. Патологик А. кўпроқ руҳий касалликларда, баъзан эса руҳий соғлом одамларда ҳам кузатилади. Патологик А.да барча хатти-ҳаракатлар киши хотирасида сақланмайди, шахснинг хатти-ҳаракатлари онгли равишда назорат қилинмайди. Тўсатдан пайдо бўладиган кучли руҳий ҳаяжонланиш – физиологик А. (карахтлик) бўлиб, субъект онгида кескин ўзгарувчан бўлгани сабабли жавобгарликни тўла истисно этмайди. Шахснинг А. ҳолати қисқа муддатли тиғиз эмоционал (шуурий) ҳолатидир. Онгнинг вақтинчалик неопатологик бузилиши, ўта кучли ҳис-туйғу таъсири остида унинг “торайиши”. Бу ҳол фаол интенсив ҳаракатлар ва эндокрин системасидаги функционал ўзгаришларда намоён бўлади. А. қийин ҳолатларда субъектнинг мураккаб, кескин вазиятдан чиқиш йўлини топа олмаган паллада вужудга келади. Аффектоген ҳолат индивиднинг бутун руҳий фаолиятида ҳукмрон бўлади, у б-н боғлиқ барча ижобий жараёнларнинг йўлини тўсади ва хулқнинг “бузилиши” (агрессия, қочиш, ўзини йўқотиб қўйиш)га мажбур қилади. Юриспруденцияда А. (қаттиқ руҳий ҳаяжонланиш), агар бундай ҳолат жабрланувчининг ножўя ҳаракатлари натижасида вужудга келган бўлса жавобгарликни енгиллаштирувчи ҳолат деб қаралади ва жиноятнинг квалификациясига ҳам таъсир кўрсатади. (муал. – Ғ.Абдумажидов)
