“Д” ҳарфи

ДАЪВО – ўз ҳақ–ҳуқуқини ҳимоя қилиш ҳақида суд орқали ёки бошқа усуллар б-н қўйилган талаб. Ҳар бир д.нинг ўзига хос…

ДАЪВО АРИЗАСИ - судда фуқаролик ва хўжалик ишлари бўйича ёзма шаклда берилган ариза. Д.а.да қуйидагилар кўрсатилиши лозим: 1) ариза берилаётган…

ДАЪВО ҚИЛИШ ҲУҚУҚИ – низоли фуқаролик ҳуқуқини, оила, меҳнат, уй–жой каби масалаларга оид ҳуқуқни, фуқаролик процесси тартибида амалга ошириш ҳуқуқи,…

ДАЪВО МУДДАТИ – фуқаролик ҳуқуқларини ҳимоя қилиш муддатлари. Шахс ўзининг бузилган ҳуқуқини даъво қўзғатиш йўли б-н ҳимоя қилиши мумкин бўлган…

ДАЪВОГА ҚАРШИ ЭЪТИРОЗ БИЛДИРИШ – жавобгар ўзига нисбатан қўзғатилган даъвони инкор этиши ва бунинг сабаблари (важлари) ни кўрсатиши, даъвони асослантирилган…

ДАЪВОГАР – ҳуқуқнинг ва қонун б-н қўриқланадиган манфаатларнинг ҳимоя қилишини илтимос қилиб даъво қўзғатган ёхуд манфаатини кўзлаб иш қўзғатган шахс.…

ДАЪВОНИНГ БАҲОСИ – даъвогар талаб қилган мулкий талабларнинг пулдаги ифодаси. Д.б. қуйидагича белгиланади: 1) пул ундириш тўғрисидаги даъволар бўйича –…

ДАКТИЛОСКОПИК ЭКСПЕРТИЗА – дактилоскопик экспертиза трасологиянинг бир қисми бўлиб, суд дактилоскопияси ва криминалистика техникаси соҳаларидаги махсус билимларга асосланиб ҳодиса жойида…

ДАКТИЛОСКОПИЯ (юнонча daktilos–бармоқ, skopeo–кузатмоқ) – қўл бармоқлари учидаги тери изларига қараб шахсни аниқлаш усули. Бу излар ариқча ва дўнгалак шаклидаги…

ДАЛИЛ – ижтимоий хавфли қилмишнинг юз берган–бермаганлигини, шу қилмишни содир этган шахснинг айбли–айбсизлигини ва ишни тўғри ҳал қилиш учун аҳамиятга…

ДАЛИЛЛАРГА БАҲО БЕРИШ – суд далилларга ишнинг ҳамма ҳолатларини жамлаб, уларни суд мажлисида қонунга амал қилган ҳолда, ҳар тарафлама, тўлиқ…

ДАЛИЛЛАРНИ ТАЪМИНЛАШ – зарур бўлган далилларни кейинчалик тақдим этиш мумкин бўлмай қолади ёки қийинлашади дейишга асоси бўлган шахсларнинг суриштирувчи, терговчи,…

ДАЛИЛЛАРНИНГ ДАХЛДОРЛИГИ – суд фақат иш учун аҳамиятга эга бўлган далилларга асосланади. Ишга дахлдор бўлмаган далиллар суд томонидан рад этилади.…

ДАЛОЛАТНОМА ЁЗУВЛАРИГА ЎЗГАРТИРИШ КИРИТИШ – фуқаролик ҳолати далолатнома ёзувларга ўзгартиришлар киритиш етарли асослар мавжуд бўлганда ва манфаатдор шахслар ўртасида низо…

ДАМ ОЛИШ ҲУҚУҚИ – ёлланиб ишловчи ходимларга берилган ижтимоий–иқтисодий ҳуқуқлардан (ЎзР Конс.нинг 38-м.) дам олиш ҳуқуқи ва уни амалга оширилиши…

ДАМ ОЛИШ ВАҚТИ – қонун ҳужжатларига кўра ходим ўзининг меҳнат вазифаларини бажаришдан озод қилинган ва сарфланган жисмоний ҳамда маънавий руҳий…

ДАМНИФИКАЦИЯ – зарар кўриш тушунилади. (муал. - Р.Алимова)

ДАРҲОЛ ИЖРО ЭТИЛИШИ ЛОЗИМ БЎЛГАН ҲАЛ ҚИЛУВ ҚАРОРЛАРИ – суднинг қуйидаги ҳал қилув қарорлари дарҳол ижро этилиши шарт: 1) алимент…

ДАРАХТ ВА БУТАЛАРНИ КЕСИШ – ўрмон фонди ерларида дарахт ва буталарни кесиш қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда бериладиган рухсатномалар бўйича амалга…

ДАРОМАД КЕЛТИРАДИГАН ОБЛИГАЦИЯЛАР – компания фойда олган тақдирдагина фоизлар тўланадиган облигациялар. ЎзРнинг «Қимматли қоғозлар ва фонд биржаси тўғрисида» ги Қонунига…

ДАРОМАД СОЛИҒИ – молия йилида солиқ солинадиган даромадга эга бўлган жисмоний шахслар (фуқаролар)нинг солиқ солинадиган жами даромадларидан, юридик шахслар (ташкилот,…

ДАРОМАДЛАРНИ ДЕКЛАРАЦИЯЛАШ – СКнинг 62-м.га биноан асосий бўлмаган иш жойидан, ЎзРдаги, шунингдек, унинг ҳудудидан ташқаридаги манбалардан даромад олган резидент–жисмоний шахс…

ДАСТХАТ ШУНОСЛИК – ҳар бир шахснинг ўзига хос бўлган ёзиш усули, ҳарфли, рақамли ва б. қўлёзмаларни текшириш. Хатни ёзган шахсни…

ДАСТХАТНИНГ КООРДИНАЦИЯСИ – инсоннинг қўлёзма хати, яъни ёзиш жараёнида ёзув қуролини ушлашда, ҳаракат қилдиришида, қўл ҳаракати ва хат мазмунини назорат…

ДАСТЛАБКИ ҚАМОҚ – эҳтиёт чораси сифатида қамоқда сақлаш. Айбланувчи, судланувчи содир этган, ЖКда назарда тутилган оғир ёки ўта оғир жиноятнинг…

ДАСТЛАБКИ ДИВИДЕНД – пул маблағларининг акционерлик жамиятининг якуний йиллик баланси тузилиши ва қабул қилинишидан аввал тўланадиган қисми. СКнинг 29-м.га биноан…

ДАСТЛАБКИ ШАРТНОМА – дастлабки шартнома бўйича тарафлар келгусида мол-мулк бериш, ишлар бажариш ёки хизматлар кўрсатиш ҳақида дастлабки шартномада назарда тутилган…

ДАСТЛАБКИ СИНОВ – ходимни ишга қабул қилиш чоғида топширилаётган меҳнат вазифаларини эплай олишига нечоғлик лаёқатли эканлигини аниқлаш мақсадида ходимни текшириш…

ДАСТЛАБКИ ТАДҚИҚОТ - эксперт тадқиқотининг босқичи. Бунда эксперт унга текшириш учун тақдим этилган иш материаллари, ашёвий далиллар ва намуналар б-н…

ДАСТЛАБКИ ТЕРГОВ – судгача тергов йўли б-н далил тўплаш. Д.т. давомида жиноят ва жиноятчини аниқлаш, ишни тўғри ҳал этиш учун…

ДАВЛАТ – жамиятни бошқаришнинг муайян усули, сиёсий тизимнинг асосий элементи, бутун жамиятга нисбатан амал қиладиган, унинг расмий вакили ҳисобланадиган, зарур…

ДАВЛАТ АЙБЛОВЧИСИ – жиноят иши бўйича судланувчига қўйилган айбни судда давлат номидан қўллаб–қувватлайдиган прокурор. Д.а. амалдаги қонунларнинг талабларига ва ишнинг…

ДАВЛАТ АППАРАТИ (инглизча – mashinery of government) – давлат органлари тизими. Улар орқали давлат ҳокимияти ва унинг функциялари амалга оширилади.…

ДАВЛАТ ҚАРЗИ – давлат томонидан ички маблағни ва хориждан маблағни харажат қилиши натижасида вужудга келган мажбуриятлари йиғиндиси. ЎзРнинг 2000 й.…

ДАВЛАТ БАЙРОҒИ – тасвири Конс., баъзан қонун б-н ўрнатиладиган, бирор давлатни бошқа давлатлардан фарқловчи расмий белги, нишон. У давлат мустақиллиги,…

ДАВЛАТ БАНКРОТЛИГИ – давлатнинг ташқи ва ички қарзларини тўлашдан тўлиқ ёки қисман иқтисодий қудратсизлиги. (муал. - А.Ли)

ДАВЛАТ БОШҚАРУВИ – давлат органларининг ташкиллаштирувчи, ижро этувчи ва фармойиш берувчи фаолияти. Д.б. қонун асосида амалга оширилади. Бу фаолиятни давлат…

ДАВЛАТ БОШҚАРУВИ УСУЛЛАРИ – давлат томонидан бошқарув соҳасидаги вазифаларни ҳал қилиш усуллари. Бошқарув сифатини яхшилаш, унинг самарадорлигини ошириш кўп жиҳатдан…

ДАВЛАТ БОШҚАРУВИ ҲУЖЖАТЛАРИ – бошқарув фаолиятининг асосий шаклларидан бири. Улар ёрдамида бошқарув органлари ўз олдига қўйилган вазифаларни бажаради ва кўпгина…

ДАВЛАТ БОШЛИҒИ (инглизча – head of the state) – олий давлат лавозими. У ижро ҳокимияти соҳиби ва ташқи муносабатлар соҳасида…

ДАВЛАТ БОЖИ – амалга оширилган қатор хизматлар (суд томонидан даъво аризалари ва б. ҳужжатларнинг қабул қилиниши, фуқаролик ҳолати далолатномаларини қайд…

ДАВЛАТ БОЖИНИ ҚАЙТАРИШ – тўланган давлат божи қуйидаги ҳолларда қисман ёки тўла қайтарилиши керак: 1) қонун ҳужжатлари бўйича талаб қилинганидан…

ДАВЛАТ БУЮРТМА ҚЎРИҚХОНАЛАРИ (заказниклар) – табиий мажмуаларни ёки уларнинг айрим бўлакларини асраш, кучайтириш ва тиклаш мақсадида зарур муддатга ажратиб қўйилган…

ДАВЛАТ БЮДЖЕТИ – давлат пул маблағларининг (шу жумладан, давлат мақсадли жамғармалари маблағларининг) марказлаштирилган жамғармаси. Унда даромадлар манбалари ва тушумлар миқдори,…

ДАВЛАТ БЮДЖЕТИНИ ИЖРО ЭТИШ – унинг даромад қисмида режалаштирилган тўловларнинг ҳар бир манба бўйича ўз вақтида ва тўлиқ келиб тушишини…

ДАВЛАТ БЮДЖЕТИНИНГ ҒАЗНА ИЖРОСИ – давлат бюджетининг барча даромадларини ягона ғазна ҳисобварағига киритишдан, шунингдек, давлат бюджетининг харажатларини шу ҳисобварақдан тўлашдан…

ДАВЛАТ ЧЕГАРАСИ – давлатлар ҳудудини бир-биридан ажратиб турувчи, ер ва сув устидан ўтувчи чизиқлар. Д. ч. муайян давлатнинг ҳудудлари ниҳоясини…

ДАВЛАТ ЧЕГАРАСИ РЕЖИМИ – давлат чегарасини жиҳозлаш ва уни асраш устидан назорат қилиш, давлат чегарасининг шахслар ва транспорт воситалари томонидан…

ДАВЛАТ ДАРОМАДЛАРИ – давлат мулки ва тасарруфига келиб тушадиган ҳамда у томонидан ўз ички ва ташқи функцияларини амалга ошириш мақсадида…

ДАВЛАТ ДИНИ – муайян динни давлат расмий ташкилотининг узвий қисми сифатида тан олинишини англатади. Бу давлатнинг, биринчидан, мазкур динни маблағ…

ДАВЛАТ ЭКОЛОГИК ЭКСПЕРТИЗАСИ – ихтисослаштирилган эксперт бўлинмалари Ўзбекистон Республикаси Давлат табиатни муҳофаза қилиш қўмитаси органлари томонидан амалга ошириладиган экологик экспертиза.…

ДАВЛАТ ЭКОЛОГИЯ НАЗОРАТИ – атроф табиий муҳитни муҳофаза қилиш, табиий ресурслардан оқилона фойдаланиш ва аҳолининг экологик хавфсизлигини таъминлаш қоида–талабларини барча…

ДАВЛАТ ЕР КАДАСТРИ – давлат кадастрлари ягона тизимининг асосий таркибий қисми ҳисобланиб, у ерларнинг табиий, хўжалик, ҳуқуқий ҳолати, тоифалари, сифат…

ДАВЛАТ ФУНКЦИЯЛАРИ – давлатнинг мақсад ва вазифаларини амалга оширишга қаратилган давлат фаолиятининг асосий (бош) йўналишлари. Д.ф. давлат мақсади ва вазифалари…

ДАВЛАТ ГЕРБИ – давлатнинг расмий аломати ҳисобланадиган фарқловчи белги. Д.г. байроқлар, пул белгилари, муҳрлар ва айрим расмий ҳужжатларда акс эттирилади;…

ДАВЛАТ ХАРАЖАТЛАРИ – давлатнинг молиявий харажатлари бўлиб, давлатнинг ўз функцияларини бажариши б-н боғлиқ бўлган эҳтиёжларини қондириш учун марказлаштирилган ва марказлаштирилмаган…

ДАВЛАТ ХАЗИНА МАЖБУРИЯТЛАРИ – давлат қимматли қоғозларининг аҳоли ва юридик шахслар орасида ихтиёрий асосда жойлаштириладиган, пул маблағларининг эгалари ушбу қимматбаҳо…

ДАВЛАТ ХАЗИНАСИ – умумий қоидага кўра, давлатга тегишли мол-мулкларга нисбатан мулк ҳуқуқини амалга ошириш тартибига кўра давлат мулки қуйидаги икки…

ДАВЛАТ ХИЗМАТЧИСИ – давлат хизмати лавозимининг мажбуриятларини республика бюджети маблағлари ҳисобидан тўланадиган пул мукофоти эвазига ЎзР қонунларида белгиланган тартибда бажарадиган…

ДАВЛАТ ХИЗМАТИ – маъмурий ҳуқуқнинг марказий и-тларидан бири, давлат органлари ваколатларининг бажарилишини таъминлаш бўйича касбий фаолият. Д.х. – бу давлат…

ДАВЛАТ ИЧКИ ҚАРЗЛАРИ – давлат томонидан ички маблағни жалб қилиш натижасида вужудга келган ЎзР мажбуриятларининг йиғиндиси. Д.и.қ. деганда, ўз (юридик…

ДАВЛАТ ИММУНИТЕТИ – халқаро ҳуқуқнинг асосий тамойилларидан бири. Давлат ва унинг органларини чет эл давлатининг юрисдикциясига бўйсунмаслигини англатади. Давлат иммунитети…

ДАВЛАТ ИШЛАРИНИ БОШҚАРИШДА ИШТИРОК ЭТИШ ҲУҚУҚИ – қатор конституциялар (мас., Испания, РФ, Монголия, Словакия, Ўзбекистон)да фуқароларнинг қоидага кўра давлат ҳокимияти…

ДАВЛАТ ҲИСОБИДАН ҲИМОЯ – шахснинг тўловга қобилиятсизлиги ёки қонунда белгиланган бошқа асослар бўйича дастлабки тергов органининг қарори ёки суднинг ажрими…

ДАВЛАТ ИЖТИМОИЙ СУҒУРТАСИ – ёлланиб ишловчи ходимлар саломатлиги ва ҳаётини меҳнат муносабатлари чоғида суғурталаш шаклларидан бири. Бундай суғурта иш берувчи…

ДАВЛАТ КЕНГАШИ – Чор Россиясида 1810-1906 й.да қонун чиқарувчи олий маслаҳат органи. 1906 й. Давлат думаси ташкил этилиши муносабати б-н…

ДАВЛАТ КОРХОНАСИ – давлат бюджети маблағлари ҳисобидан ташкил қилинган, ўзига бириктириб қўйилган мол-мулкка нисбатан қонунда белгилаб қўйилган доирада, давлатнинг топшириқларига…

ДАВЛАТ КОТИБИ – Европа ва Американинг қатор мамлакатларида юқори давлат лавозимининг номи. Мас., АҚШда Д.к. – АҚШ Давлат департаменти, яъни…

ДАВЛАТ КРЕДИТИ – давлат томонидан мамлакат ижтимоий–иқтисодий ривожланишиннг энг муҳим соҳалари ҳамда бюджет дефицитини қоплаш учун зарур бўлган қўшимча молиявий…

ДАВЛАТ МАДҲИЯСИ (юнонча humnos – тантанали қўшиқ) – ватан, давлат, тарихий ҳодиса, уларнинг қаҳрамонларини шарафловчи шеърий–мусиқий асар, давлат рамзларидан бири…

ДАВЛАТ МАЖЛИСИ – Венгрия ва Эстонияда бир палатали парламентнинг, шунингдек, РФ таркибидаги қатор республикалар: Олтой, Бошқирдистон, Марий Эл, Мордовада қонунчилик…

ДАВЛАТ (миллий) РАМЗЛАРИ (юнонча – symbolan – белги) – конституция ёки махсус қонун б-н белгиланган, қоидага кўра, ҳар бир давлатнинг…

ДАВЛАТ МУЛК ҲУҚУҚИ – қонун ҳужжатлари асосида давлатга қарашли бўлган мол-мулкка давлат органларининг ва давлат томонидан тузилган юридик шахсларнинг аниқ…

ДАВЛАТ НАЗОРАТИ – давлат органлари чиқарадиган қонунлар ва б. ҳуқуқий ҳужжатларга риоя қилинишини таъминлайдиган давлат ҳокимиятини амалга ошириш шаклларидан бири.…

ДАВЛАТ ОРГАНИ – давлат механизмининг таркибий қисми бўлиб, у давлат олдида турган вазифа ва функцияларнинг муайян конкрет қисмини, йўналишини амалга…

ДАВЛАТ ПЕНСИЯЛАРИ – ЎзР “Фуқароларнинг давлат пенсия таъминоти тўғрисида”ги қонунига кўра тайинланадиган ижтимоий таъминот шакллари. Д.п. давлат ижтимоий суғуртаси бўйича…

ДАВЛАТ ПРОБА ТАМҒАЛАРИНИ ТАЙЁРЛАШ ВА УЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ ҚОИДАЛАРИНИ БУЗИШ – 2001 й. 7 дек.да “Қимматбаҳо металлдан ясалган буюмларни пробалаш ва…

ДАВЛАТ САНИТАРИЯ НАЗОРАТИ – санитария қонунлари бузилишининг олдини олиш, аниқлаш ва уларга чек қўйишга қаратилган санитария–эпидемиология хизмати. ЎзРнинг давлат санитария–эпидемиология…

ДАВЛАТ ШАКЛИ – давлатнинг олий органларини ташкил этиш усули, давлат ҳокимиятининг ҳудудий тузилиши ва ҳокимиятни амалга ошириш усуллари. Д.ш. уч…

ДАВЛАТ ШИОРИ – кўпгина хорижий мамлакатларда давлат ва унинг суверенитети рамзларидан бири, одатда у муайян давлат ва жамиятнинг энг олий…

ДАВЛАТ СИРИ – ошкор этилиши тақиқланган, давлат аҳамиятига эга бўлган маълумотлар. Улар махсус рўйхатлар б-н белгилаб қўйилади. Д.с. давлат, ҳарбий…

ДАВЛАТ СИРИ ЁКИ ҲАРБИЙ СИР ҲИСОБЛАНГАН ҲУЖЖАТЛАРНИ ЙЎҚОТИШ – давлат ёки ҳарбий сирлар акс эттирувчи ҳужжатларни йўқотишнинг ижтимоий хавфлилиги шундаки,…

ДАВЛАТ СИРЛАРИНИ ОШКОР ҚИЛИШ – уларни билиши лозим бўлмаган шахсларнинг давлат сирларидан воқиф бўлиши ва бу маълумотларнинг ошкор этилиши. Давлат…

ДАВЛАТ СОЛИҚЛАРИ– ЎзР ҳудудида солиқлар ва йиғимлар Олий Мажлис томонидан белгиланади. Уларга умумдавлат солиқлари, маҳаллий солиқлар ва йиғимлардан иборат. Умумдавлат…

ДАВЛАТ СУВ КАДАСТРИ – ягона давлат сув фондини ташкил этувчи сув объектлари, сув ресурсларининг режими, сифати ва ундан фойдаланиш ҳақидаги,…

ДАВЛАТ ТАСАРРУФИДАН ЧИҚАРИШ - ЎзРнинг 1991 й. 19 ноя.да қабул қилинган “Давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш тўғрисида”ги Қонуни б-н тартибга…

ДАВЛАТ ТАШҚИ ҚАРЗИ – давлат томонидан хориждан маблағ жалб қилиш натижасида вужудга келган Ўзбекистон Республикаси мажбуриятларининг йиғиндиси. Ўзбекистон Республикаси Олий…

ДАВЛАТ ТИЛИ – муайян мамлакатда қонун чиқариш, ижроия ва суд ҳокимиятларида иш юритиш учун расмий белгиланган тил. Одатда кўп миллатли…

ДАВЛАТ ТУЗИЛИШИ ШАКЛИ – конституциявий ҳуқуқ фанида давлатнинг ички тузилиши, унинг таркибий қисмларга – маъмурий–ҳудудий бирликларга, мухтор сиёсий тузилмалар ёки…

ДАВЛАТ ТУЗУМИ – конституциявий ҳуқуқ (давлат ҳуқуқи) нормалари б-н белгиланадиган ва мустаҳкамлаб қўйиладиган ижтимоий, иқтисодий ва сиёсий–ҳуқуқий муносабатлар тизими. Башарти…

ДАВЛАТ ҚЎМИТАЛАРИ – умумдавлат бошқарув вазифаларини бажарадиган соҳалараро давлат бошқаруви марказий идоралари. Д.қ. тегишли тармоқ муассасалари фаолиятини мувофиқлаштиради ва назорат…

ДАВЛАТ ҚЎРИҚХОНАСИ – алоҳида илмий ёки маданий–маърифий аҳамиятга эга бўлган ноёб ва қимматбаҳо ҳайвонлар ҳамда ўсимликлар жойлашган ноёб табиий мажмуалар.…

ДАВЛАТ ҲУҚУҚИ – асосан “конституциявий ҳуқуқ” (қ.: Конституциявий ҳуқуқ) атамаси б-н бир хил атама. РФ, немис тилида сўзлашувчи мамлакатлар ва…

ДАВЛАТ УНИТАР КОРХОНАСИ – ўзига бириктириб қўйилган мол-мулкка нисбатан мулкдор томонидан мулк ҳуқуқи берилмаган тижоратчи ташкилот унитар корхона ҳисобланади. Унитар…

ДАВЛАТ ВА МУНИЦИПАЛ КОРХОНАЛАРНИ ХУСУСИЙЛАШТИРИШ – ЎзРнинг “Давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш тўғрисида”ги Қонуни б-н тартибга солинади. Унга кўра, хусусийлаштириш…

ДАВЛАТ ВАЗИРИ – 1. Норвегияда ҳукумат бошлиғининг номи. 2. Японияда лавозимсиз вазирнинг номи. 3. Буюк Британия вазирликлари тузилмасида вазирлар ўринбосарлари…

ДАВЛАТ ВЕТЕРИНАРИЯ НАЗОРАТИ – ЎзР Давлат ветеринария хизмати бошқарув идоралари, муассасалари ва ташкилотларининг ҳайвонлар касалликларининг, ветеринария қонунлари бузилишининг олдини олиш,…

ДАВЛАТ ЮРИСДИКЦИЯСИ – давлат суд ва маъмурий органларининг ўз ваколатларидан келиб чиқиб ишларни кўриб чиқиш ва ҳал этиш ҳуқуқи. Халқаро…

ДАВЛАТ ЗАЁМИ – қ.: Заём

ДАВЛАТ ЗАЁМИ ШАРТНОМАСИ – давлат заёми шартномаси бўйича давлат қарз олувчи, фуқаро ёки юридик шахс эса қарз берувчи бўлади. Давлат…

ДАВЛАТГА ҚАРШИ ЖИНОЯТЛАР – давлатнинг ҳарбий ва иқтисодий салоҳиятига ҳамда сиёсий манфаатларига зарар етказадиган жиноятлар. ЖКда Д.қ.ж. ЎзРга қарши жиноятлар…

ДАВЛАТГА ХОИНЛИК ҚИЛИШ – моҳиятига кўра сотқинлик ҳаракати. ЎзР фуқаросининг давлатимизнинг ташқи душманлари бўлган чет эл давлати, чет эл ташкилоти…

ДАВЛАТНИНГ МАРКАЗЛАШТИРИЛМАГАН ДАРОМАДЛАРИ – давлат корхоналарининг даромадларидан иборат. Улар қонунчиликда белгиланган тартибда корхоналар ихтиёрида бўлади ва улар томонидан мустақил равишда…

ДАВОМЛИ ЖИНОЯТ – ЖКнинг 32-м.га кўра, бир мақсадга эришиш учун бир-бирига ўхшаш бир неча ҳаракатдан иборат бўлган жиноят. Д.ж. умумий…

ДЕҲҚОН ХЎЖАЛИГИ - оилавий майда товар хўжалиги бўлиб, мерос қилиб қолдириладиган умрбод эгалик қилиш учун оила бошлиғига берилган томорқа ер…

ДЕБИТОР (фуқаролик ҳуқуқида) – қарздор бўлиб, зиммасида муайян ҳаракатларни қилишга, мас., олди–сотди мажбуриятларида – товарларни етказиб беришга, пул мажбуриятларида –…

ДЕБИТОР ҚАРЗДОРЛИК – бирлашма, корхона, ташкилот, муассаса юридик ёки жисмоний шахслар б-н ўзаро хўжалик муносабатлари натижасида улардан олиниши лозим бўлган…

ДЕФЕКЦИЯ (инглизча defection – муртодлик) – Ҳиндистон ҳамда ҳуқуқнинг англо–саксон тизимидаги қатор бошқа мамлакатларда депутатларнинг ҳокимият вакиллик органи партиявий фракцияларининг…

ДЕГУМИФИКАЦИЯ – 1. Тупроқ таркибидаги органик м.(гумус)нинг жадал суръатларда парчаланиш (минераллашуви) жараёни натижасида ўсимликларга озуқа бўла олмайдиган минерал бирикмаларнинг ҳосил…

  ДЕКЛАРАНТ – декларация тақдим этувчи жисмоний шахслар. Амалдаги қонунларга мувофиқ декларацияни қуйидаги шахслар топшириши керак: асосий бўлмаган иш жойидан…

 ДЕКЛАРАЦИЯ – конституциявий ҳуқуқда айрим сиёсий–юридик ҳужжатлар номи, мақсади унга тантаналик тусини касб этиш, уларни мувофиқ келувчи давлат учун алоҳида…

      ДЕКРЕТ (лотинча decretum–фармон, қарор) – одатда қонун кучига эга бўлган ҳуқуқий ҳужжат. Қадимги Римда сенат, кейинчалик эса…

  ДЕКРЕТ-ҚОНУНЛАР – Италия, Испания ва айрим бошқа мамлакатларда ҳукумат “алоҳида зарур ва шошилинч ҳолатларда” масъулиятни ўз зиммасига олиб қабул…

  ДЕЛИКТ МАЖБУРИЯТЛАР – зарар етказишдан келиб чиқадиган мажбуриятлар. Айрим адабиётларда шартномадан ташқари мажбуриятларга ҳам қўлланилади. Fайриқонуний ҳаракатлар туфайли зарар…

ДЕМОКРАТИЯ (юнонча demos – халқ ва kratos – ҳокимият) – замонавий тушунишда халқ ҳокимияти, фуқароларнинг эркинлиги ва тенглиги, инсон ҳуқуқларининг…

  ДЕМПИНГ – товарларни ташқи бозорларда ишлаб чиқариш нархидан паст нархларда сотиш. Д.ни экспортчилар бозорида ҳукмрон мавқени эгаллаш учун ишга…

    ДЕМПИНГГА ҚАРШИ БОЖ – демпинг сиёсатига чек қўйишга қаратилган асосий чора сифатида қўлланувчи қўшимча бож. Дастлаб AҚIII ва…

  ДЕНДРОЛОГИЯ БОҒИ (юнонча dendrо – дарахт, lоgоs – таълимот) – дам олиш, рекреация ва маърифий, маданий мақсадларни тезкор равишда…

ДЕПАРТАМЕНТ – 1. Франция ва қатор бошқа мамлакатларда асосий маъмурий–ҳудудий бирлик. 2. Айрим давлатлар (мас., АҚШ, Швейцария, РФ)да – маҳкама…

      ДЕПОНЕНТ (лотинча deponens – олиб қўювчи) – давлат муассасасининг депозитига маблағини қўйган фуқаро ёки юридик шахс. Д.,…

  ДЕПОЗИТ (лотинча depositum – сақлаш учун берилган буюм) – 1) банк ва жамғарма кассаларига қўйилган муддатли, талаб қилиб олинувчи,…

ДЕПОЗИТ СЕРТИФИКАТИ – қимматли қоғоз, мулкий ҳуқуқларни белгиланган шаклга ва мажбурий реквизитларга амал қилган ҳолда тасдиқловчи ҳужжатдир. Д.с. кредит муассасасининг…

ДЕПОЗИТ ШАРТНОМАСИ – қ.: депозит.

    ДЕПОЗИТАР ФАОЛИЯТ – депозитарий қуйидаги фаолият турларини амалга оширади: нақд бўлмаган қимматли қоғозларни сақлаш; давлат тасарруфидан чиқарилган ва…

    ДЕПОЗИТАРИЙ – қимматли қоғозларни сақлаш ва уларга бўлган ҳуқуқни ҳисобга олиш бўйича фаолият юритувчи қимматли қоғозлар бозори. Д.…

ДЕПУТАТ (лотинча deputatus – вакил) – қонунчилик ёки давлатнинг бошқа вакиллик органига ёки маҳаллий ўзини–ўзи бошқариш органига сайланган шахс, аҳолини…

  ДЕПУТАТ ЭТИКАСИ – депутатларнинг ички парламент мулоқотига оид ахлоқий ва маънавий нормалари йиғиндиси. Д.э.га риоя қилиш мажбурияти ҳар бир…

ДЕПУТАТ МАҚОМИ – давлат ҳокимияти вакиллик органлари депутатларининг ҳуқуқий ҳолати. Депутатлик мандатининг сиёсий–ҳуқуқий табиати, унинг юзага келиши, тўхтатилиши, амалда бўлиш…

  ДЕПУТАТЛАР ПАЛАТАСИ – Юнонистон парламентининг, шунингдек, Боливия, Бразилия, Венесуэла, Доминикан Республикаси, Италия, Колумбия, Мексика, Никарагуа, Руминия, Чехия, Чили парламенти…

  ДЕПУТАТЛАРНИНГ ИНТИЗОМИЙ ЖАВОБГАРЛИГИ – депутатларнинг сайланадиган лавозимдаги шахслар сифатида юридик жавобгарликларининг алоҳида тури, депутат парламент (палата, вакиллик ҳокимияти бошқа…

 ДЕПУТАТНИНГ СЎРОВИ – вакиллик муассасаси депутатининг давлат бошқарув органига ёки мансабдор шахсга мазкур вакиллик муассасаси ваколатига кирадиган масала бўйича ахборот…

ДЕРИВАЦИЯ – отилган ўқнинг айланаётган томонига қараб ўз йўналишини ўзгартириши. Махсус ариқчали ўточар қуролдан отилган ва кирувчи–айланма ҳаракат олган снаряд…

 ДЕРМА - кафт териси кўпгина чизиқли тепаликларга эга бўлади, улар терининг пастки қатлами–дерманинг бўртишини (рельефини) такрорлайди. Тери икки асосий қатламдан:…

ДЕТЕРМИНИЗМ – фалсафа фанининг таълимоти ҳисобланиб, ушбу таълимот табиат ва жамиятдаги барча ҳодисаларнинг фан қонунларида акс эттирилган умумий объектив қонунияти…

  ДЕВОЛЮЦИЯ – Буюк Британия ва б. айрим мамлакатларда марказий ҳукумат органлари томонидан ўз ваколатларининг бир қисмини маъмурий–ҳудудий бирлик ҳокимияти…

ДЕЗАДАПТАЦИЯ – кўпгина потенциал ва реал ҳуқуқбузарлар, хусусан, рецидивистлар ва дайдиларга хос бўлган ижтимоий шароитларга мослашувнинг заифлашуви ёки бутунлай йўқолиши.…

    ДЕЗЕРТИРЛИК – ҳарбий хизматдан бутунлай бўйин товлаш мақсадида ҳарбий қисм ёки хизмат жойини ўзбошимчалик б-н ташлаб кетиш, шунингдек,…

ДИЛЕР – 1) қимматли қоғозлар, валюта, қимматбаҳо металлар олди–сотдиси б-н ўз номидан ва ўз ҳисобига шуғулланадиган Фонд биржаси нинг аъзоси…

ДИЛЕРЛИК ФАОЛИЯТИ – қимматли қоғозлар бозоридаги касбий фаолият турларидан бири. Д.ф деб муайян қимматли қоғозларни уларнинг харид нархи ёки сотиш…

ДИН ЭРКИНЛИГИ – инсоннинг асосий шахсий эркинликларидан бири. Якка тартибда ёки бошқалар б-н биргаликда ҳар қандай динга эътиқод қилиш, эркин…

ДИНАМИК ИЗЛАР, ЮЗАКИ ИЗЛАР, ЛОКАЛ ИЗЛАР, ПЕРИФЕРИК ИЗЛАР, СТАТИК ИЗЛАР - изларнинг ҳосил бўлиш механизми ўзига хос хусусиятларга эга. Из…

ДИНАМИТ – нитробирикмалар аралаштирилиб пластик ҳолга келтирилган суюқ нитроэфир таркибли, иккиламчи ва бризантли портловчи м. Динамитнинг асосий таркиби нитроглицерин бўлиб,…

ДИНИЙ ТАШКИЛОТ ВА УЮШМАЛАР – ижтимоий жараённинг мустақил субъектлари сифатида фаолият кўрсатувчи черковлар, жамоалар, миссиялар, ўқув муассасалари ва б. диний…

ДИСКОНТИНУИТЕТ (инглизча discontinuity – узвийликнинг йўқлиги) – парламент ишининг қоидаси, унга кўра мазкур сессия вақтида парламентга киритилган барча қонун лойиҳалари…

ДИСКРЕЦИОН ҲОКИМИЯТ (французча discretionnaire – шахсий ихтиёрга боғлиқ) – орган ёки мансабдор шахсга қонун доирасида ўз ихтиёрича фаолият кўрсатиш ваколатини…

ДИСКРИМИНАЦИЯ (чеклаш, камситиш) – одатда давлатнинг, юридик ёки жисмоний шахсларнинг ҳуқуқлари бошқа давлатлар, юридик ёки жисмоний шахсларга нисбатан камситилишини англатадиган…

ДИСПОЗИЦИЯ (лотинча dispositio–жойлашув) – ҳуқуқ нормасининг таркибий қисми бўлиб, унда гипотезада кўрсатилган ҳолатлар мавжуд бўлганида ҳуқуқ субъектлари риоя этишлари лозим…

ДИСТАНЦИОН НАЗОРАТ – тижорат банклари молиявий аҳволини ҳар куни мониторинг қилиш, улар томонидан Марказий банкка тақдим этиладиган ҳисоботларни таҳлил этишга…

ДИСТРИБЬЮТЕР (инглизча distrbutor) – йирик ишлаб чиқариш корхоналаридан улгуржи савдо асосида олинадиган маҳсулотларни сотишни амалга оширувчи фирма. Д. ўз омборига…

ДИСТРИКТ (инглизча district) – айрим хорижий мамлакатларда (маъмурий, суд, сайлов) округ. (муал. - С.Хидиров)

ДОИМИЙ ТАРБИЯДА БЎЛГАНЛАРНИНГ ЎЗ ТАРБИЯЧИЛАРИГА ТАЪМИНОТ БЕРИШ МАЖБУРЯТИ - меҳнатга лаёқатсиз, ёрдамга муҳтож эри ёки хотини (собиқ эри ёк хотини)…

ДОМИНИОН (қарам ер, ўлка) – собиқ Британия империясининг ўзини–ўзи бошқарадиган қисмларининг, 1931 й.дан кейин эса айрим мамлакатлар – мустақиллик олган,…

ДОТАЦИЯ (лотинча dotatio – совға) - 1) фуқароларга ва ташкилотларга зарарни қоплаш учун ёки бошқа мақсадларда ажратиладиган давлат ёрдами; қўшимча…

ДЎППОСЛАШ – уч ёки ундан ортиқ марта шахсга зарба бериш. Баданга шикаст етказмаган ҳолда муттасил равишда д. орқали қийнаш шаклидаги…

ДУАЛИСТИК МОНАРХИЯ – конституциявий монархиянинг парламентар монархия б-н бирга икки туридан бири (қ. Монархия). Абсолют монархиядан парламентар монархияга ўтишнинг тарихий…

ДУАЛИСТИК РЕСПУБЛИКА – конституциявий ҳуқуқ фанида президентлик республикаси атамасининг синоними сифатида ишлатиладиган атама.

ДУНЁВИЙ ДАВЛАТ – давлатнинг конституциявий–ҳуқуқий таърифи бўлиб, черковнинг давлатдан ажратилиши, улар фаолиятини чеклашни англатади (қ. Черковнинг давлатдан ажратилиши). Давлатнинг дунёвийлик…