“Б” ҳарфи

БАҲО – фуқаролик ҳуқуқи бўйича шартномаларни бажарганлик учун тарафларнинг келишуви б-н белгиланган ҳақ. Қонунда назарда тутилган ҳолларда тегишли ваколатга эга…

БАДАРҒА – 1) XIX–XX–а. бошларида чор Россиясида шахсни суд орқали ёки маъмурий тартибда бирор ш. ёхуд муайян губернадан узоқлаштириш. Бунда…

БАГАЖ – жўнатиш учун идишга жойланган ва йўловчи томонидан ушбу транспорт воситаларида олиб кетиладиган буюмлар. Б. тушунчаси темир йўл ва…

БАХТСИЗ ҲОДИСА – судга мурожаат қилиб, ҳал қилиш имконияти бўлмаса ва бу тегишли ҳужжат б-н тасдиқланса, суд Б.ҳ. фактини белгилашга…

БАХТСИЗ ҲОДИСА ҲАҚИДА ДАЛОЛАТНОМА - ходим ўз хизмат вазифаларини бажараётгани чоғида юз берган ҳодиса оқибатида меҳнат қобилиятини бир кундан кўпроқ…

БАЙРАМ КУНЛАРИ – ЎзРда расмий байрам деб эълон қилинган кунлар. МКнинг 131-м.га биноан улар 1 январь – Янги й.; 8…

БАЙРОҚ ҚОНУНИ – халқаро хусусий ҳуқуқда кема қайси бир давлатнинг байроғи остида сузаётган бўлса, ўша давлатнинг қонуни қўлланилиши. Б.қ. асосан…

БАЛИҚ ОВЛАШ – балиқ ва умуртқасиз сув ҳайвонларини тутиш. ЎзРнинг “Ҳайвонот дунёсини муҳофаза қилиш ва ундан фойдаланиш тўғрисида”ги Қонунининг 18–19-м.даларига…

БАЛЛИСТИК ТЎЛҚИН – жуда тез, овоз тезлигида учаётган снаряд ёки ўқ ҳавода ҳосил қилган, ҳавонинг зичлашган ҳолати. Б.т. қўзғалган ва…

БАЛЛИСТИТ – тутинсиз порохнинг, суюқ нитроэфирда (кўпинча бошқа портловчи моддалар б-н бирга) қайта ишланган, целлюлоза нитрати (одатда, коллоксилин)дан иборат бўлган…

БАНК – юридик ва жисмоний шахслардан омонатлар қабул қилиш ҳамда қабул қилинган маблағлардан таваккал қилиб кредит бериш ёки инвестициялаш учун…

БАНК ЧЕКИ – тижорат банкининг ҳисоб-китоб чеки, мижознинг хизмат кўрсатувчи банкига чек берувчининг счётидан чек ушловчининг счётига маълум суммадаги маблағларни…

БАНК ФИЛИАЛИ – банк номидан банк фаолиятини амалга оширувчи алоҳида бўлинма. Банклар ЎзРда ўз филиалларини очишлари мумкин. Филиалларнинг раҳбарларини уларни…

БАНК ҲИСОБВАРАҒИ ШАРТНОМАСИ – банк ҳисобварағи шартномаси бўйича бир тараф – банк ёки бошқа кредит муассасаси (бундан буён матнда –…

БАНК ОМОНАТИ – омонатчи учун келиб тушган пул маблағини қабул қилган бир томоннинг шартномада назарда тутилган шартлар асосида ва тартибда…

БАНК ОМОНАТИ–ДЕПОЗИТИ – талаб қилиниши б-ноқ ёки тўловни амалга оширувчи шахс б-н тўловни олувчи шахс ёхуд уларнинг қонуний вакиллари ўртасида…

БАНК ОМОНАТИ ШАРТНОМАСИ – бир тарафдан (омонатчидан) қабул қилиб олган ёки унинг номига келган пул суммасини (омонатни) қабул қилиб олган…

БАНК ҚОНУНЧИЛИГИ – ваколатли давлат органлари томонидан ўз ваколати доирасида қабул қилинган ва банк тизими ва банк фаолиятини тартибга солувчи…

БАНК СЕРТИФИКАТИ – эмитент банк томонидан унинг номига мижознинг пул маблағларини қўйилганлиги тўғрисида ёзма гувоҳнома. Б.с. ўз эгасига ёки унинг…

БАНК СИРИ – банк томонидан муҳофаза қилинадиган маълумотлар: ўз мижозларининг (вакилларининг) операциялари, ҳисобварақлари ва омонатларига доир маълумотлар; банк ўз мижозига…

БАНК ТИЗИМИ – у ёки бу давлатда муайян бир тарихий даврда мавжуд бўлган турли шаклдаги банклар ва банк и-тларининг ўзаро…

БАНКЛАР АУДИТИ – банклар фаолиятини қонун ҳужжатларига мувофиқ аудиторлик текширишларини амалга ошириш учун лицензияга эга бўлган аудиторлар томонидан ҳар й.…

БАНКЛАРАРО ОПЕРАЦИЯЛАР – банк операцияларининг бир кўриниши бўлиб, унда банк хизматининг ижрочилари ва қабул қилиб олувчилари сифатида банк муассасалари қатнашади.…

БАНКНИНГ УСТАВ КАПИТАЛИ – банк муассислари ва акциядорлари тўлаган пул маблағлари. Кредитга ва гаровга олинган маблағлардан ҳамда бошқа жалб этилган…

БАНКНОТ – БАНК БИЛЕТИ – давлат банки томонидан чиқарилган фоизсиз мажбуриятлар – кредит билетлари; кредит маблағларининг асосий кўриниши; давлат харажатларини,…

БАНКРОТЛИК – хўжалик суди томонидан эътироф этилган, қарздорнинг пул мажбуриятлари бўйича кредиторлар талабларини тўла қондиришга ва (ёки) мажбурий тўловлар бўйича…

БАРҚАРОР РИВОЖЛАНИШ – шахс ва жамият ҳаётини ташкил этишнинг янги модели. Сайёрамизда юзага келган вазият экологик муаммоларни кишилик жамиятининг барча…

БАРИМТА (баранта) – кўчманчи қабилаларда бир уруққа бошқа бир уруғ томонидан етказилган зарарни тўлашга ёки таҳқир қилинган томоннинг иззат–нафсини қондиришга…

БАРКЛАЙ – ов милтиқларининг патронларига капсул (пистон) ўрнатиш учун ишлатиладиган мослама. Патронларда Б. мосламаси қолдирадиган излар ушбу патронларни идентификация қилишга…

БАРМОҚ НАҚШЛАРИНИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ – папиляр нақшнинг ўзига хослиги (индивидуаллиги) уни тавсифловчи белгилар йиғиндисининг такрорланмаслигидан иборатдир. Папиляр нақшлар умумий ва хусусий…

БАРМОҚНИНГ ДИСТАЛ ОҚИМИ - одам қўлининг бармоқлари тузилиш жиҳатидан дистал, яъни тирноқ ости нақш чизиқлари ҳисобланади. Тирноқ ости нақш чизиқлари…

БАРМОҚНИНГ ПОЗИТИВ ВА НЕГАТИВ ИЗЛАРИ - турли моддий нарсаларда шахс томонидан қолдирилган қўл ва бармоқ излари. Одамнинг қўли теккан юза…

БАРТАРАФ ҚИЛИБ БЎЛМАЙДИГАН КУЧ – фуқарони ҳуқуқий жавобгарликдан озод этувчи асослардан бири. Б.қ.б.к. одатда шартномали муносабатларга нисбатан татбиқ этилади. ФКнинг…

БАРТЕР – айирбошлаш шартномасида бир тараф иккинчи тарафга товарни бошқа товарга алмаштириш йўли б-н топшириши. Одатда, айирбошланаётган товарнинг қиймати бир-бирига…

БАЁННОМА – бирор масала юзасидан расмий ёзма баёнот, билдириш, тушунтириш. МЖК га (281–, 286–, 289–290-м.лар) асосан маъмурий процессуал ҳужжат ҳисобланади.…

БАЁННОМА ТУЗИШ – Б. котиб томонидан суд мажлисининг ўзида ёки алоҳида процессуал ҳаракат амалга оширилганида мажлисдан ташқари тузилади. Ишда иштирок…

БАЖАРИШНИНГ МУМКИН БЎЛМАСЛИГИ – қарздорнинг мажбурият мазмунини ташкил этган ҳаракатларни бажаришга имконияти бўлмагани. ФКнинг 349-м.да кўрсатилишича, агар тарафлардан биронтаси ўзи…

БАЖАРУВЧИ – ЖКнинг 28-м.га кўра, жиноятни бевосита, тўла ёки қисман содир этган ёхуд ЖКга мувофиқ жавобгарликка тортилиши мумкин бўлмаган шахслардан…

БЕДАPАК ЙЎҚОЛГАН ДЕБ ТОПИШ - бедаpак йўқолган деб топилган ёки ўлган деб эълон қилинган фуқаpо қайтиб келган ёки унинг турар…

БЕКОР ТУРИБ ҚОЛИШ – ходимнинг айби б-н ёки ишлаб чиқаришга оид объектив сабаблар энергия таъминотидаги узилиш, хом ашё йўқлиги ва…

БЕЛГИЛАРНИНГ ВАРИАНТЛАРИ – хат белгиларининг турли шаклда ифода этилиши. Хат ва имзоларнинг умумий тузилиши, ёзиш услуби ҳар бир шахсда ўзига…

БЕМОРГА ЁРДАМ КЎРСАТМАСЛИК – ЖК 116-м.га кўра қонун ёки махсус қоидаларга мувофиқ касалга ёрдам кўрсатиши шарт бўлган шахснинг узрли сабабсиз…

БЕНИФИЦИАР – мажбуриятни таъминлаш усулларидан бири бўлган кафолатда принципалнинг кредитори. Кафолатда принципалнинг Б. олдидаги ўз асосий мажбурияти лозим даражада бажаришини…

БЕПАРВОЛИК – жиноят содир этган шахснинг ўз хулқ–атвори қонунда назарда тутилган ижтимоий хавфли оқибатлар келтириб чиқариши мумкинлигига бефарқ қараш. Агар…

БЕПУЛ ЮРИДИК ЁРДАМ – юридик ёрдам сўраб мурожаат этган жисмоний шахснинг тўловга қобилиятсизлиги сабабли ёки бошқа асосларга кўра ундан ҳақ…

БЕШ КУНЛИК ИШ ҲАФТАСИ - ходимлар учун белгиланган иш ҳафтаси турларидан бири. Беш кун иш ва узлуксиз икки кун дам…

БЕСОҚОЛБОЗЛИК – эркакнинг эркак б-н жинсий эҳтиёжини қондиришга қаратилган ҳаракатлари (ЖК 120-м.). (муал. - М.Рустамбоев)  

БЕВОСИТА ДЕМОКРАТИЯ – халқнинг ўз ҳокимиятини бевосита амалга ошириш шакллари ва воситалари (и-тлари) мажмуини қамраб олувчи тушунча. Бевосита демократия негизини…

БЕВОСИТАЛИК ТАМОЙИЛИ – фуқаролик, хўжалик ва жиноят процессида фақат суд ишларини юритишга оид махсус тамойилларидан бири. Б.т. биринчи инстанция суди…

БЕЗОРИЛИК – жамият аҳлоқ қоидаларини бузиш, менсимаслик, тақиқланган жойларда алкоголь ичимликлар ичиш, фуқароларга ҳақоратомуз муомала ва шилқимлик қилиш, уят сўзлар…

БИЙЛАР СУДИ – шариат ва урф–одатларга таяниб иш кўрадиган суд. Б.с. қозоқ ва қирғиз халқлари тарихига мансуб. Чор Россияси маъмурияти…

БИЛВОСИТА ИШБАЙ ҲАҚ - ходим бажарадиган ишни миқдор ва сифат жиҳатдан баҳолаш қийин бўлган ҳолларда ёрдамчи касбларда ишловчи ходимларга (мас.,…

БИЛВОСИТА САЙЛОВЛАР – сайлов тизими. Унда вакиллик органининг депутатлари қуйи турган сайлов органлари таркибидан аҳоли томонидан сайланган вакиллар ёхуд қуйи…

БИОЭКОСАН – ЎзР Халқ таълими вазирлиги тизимида биология–экология–саломатлик йўналишидаги республика ёшларининг ўқув–услубий мажмуаси. Мажмуа мактабдан ташқари таълим муассасаси ҳисобланади. У…

БИОГРАФИК УСЛУБ – криминал психология, криминология, криминалистика ва б. фанларда кенг тарқалган инсоннинг хусусиятларини аниқлашга мўлжалланган тадқиқот усули. Индивиднинг турмуш…

БИОЛОГИК ХИЛМА-ХИЛЛИК – тирик организмнинг мураккаблиги, ўз функцияларини ўзи созлаш қобилияти ва улардан ҳар томонлама фойдаланиш имкониятини акс эттирувчи биологик…

БИОСФЕРА (юнонча bios – ҳаёт, sphaira – шар) – ер қобиқларидан (сфераларидан) бири бўлиб, унинг таркиби ва энергетикаси асосан тирик…

БИОСФЕРА ҚЎРИҚХОНАСИ (инглизча biosphaira reserve) – ЮНЕСКОнинг биологик хилма-хилликни асраш ва унинг компонентларидан барқарор фойдаланиш қуроли бўлган “Инсон ва биосфера”…

БИОЦИД - ҳаётдан маҳрум этиш. Инсониятга қарши қаратилган халқаро жиноят. Б. экоциддан фарқли равишда, инсониятга ва б. тирик жонзотларга қарши…

БИР ҚАНЧА ЖИНОЯТ СОДИР ЭТИШ – шахс ЖК Махсус қисмининг турли м.да назарда тутилган икки ёки ундан ортиқ жиноятни содир…

БИР БУТУННИ ТАШКИЛ ЭТИШ – идентификациянинг тури. Жиноят содир бўлган жойларда жиноятга алоқадор нарса предметларнинг бир қисми (парча, бўлаги) топилиб,…

БИР ЙЎЛА ТЎЛАНАДИГАН СУҒУРТА БАДАЛИ – суғурта шартномаси бўйича суғурта қилдирувчи томонидан суғурталовчига суғурта тўловларини бирданига тўлашдир. Уни тўлаш факти…

БИР КИШИЛИК КАМЕРАЛАР – маҳкумга нисбатан бошқа таъсир чораларини қўллаш ижобий натижа бермаган ҳолларда, уни умумий, қаттик ва махсус тартибли…

БИР НЕЧА ДАЪВОГАР ВА БИР НЕЧА ЖАВОБГАР - судга бир неча даъвогар (шерик даъвогарлар) томонидан биргаликда ёки бир неча жавобгарга…

БИР НЕЧА ТАЛАБЛАРНИ АЖРАТИШ – агар аризани қабул қилаётган судья талабларни алоҳида кўриш мақсадга мувофиқ деб топса, бирлаштирилган талаблардан бирини…

БИР НЕЧА ТАЛАБНИ БИРЛАШТИРИШ – даъвогар бир аризада ўзаро боғлиқ бўлган бир неча талабни бирлаштиришга ҳақли. Бир неча талабни бирлаштиришда…

БИР НЕЧА ҲУКМ ЮЗАСИДАН ЖАЗО ТАЙИНЛАШ – маҳкум ҳукм чиқарилганидан кейин жазони тўла ўтамай туриб, янги жиноят содир этганда, суд…

БИР НЕЧА ЖИНОЯТ СОДИР ЭТГАНЛИК УЧУН ЖАЗО ТАЙИНЛАШ - шахс ЖК Махсус қисмининг турли м.да назарда тутилган икки ёки ундан…

БИР ТОМОНЛАМА БИТИМЛАР – битим тузиш учун қонун ҳужжатларига ёки тарафларнинг келишувига мувофиқ бир тарафнинг хоҳиши зарур ва етарли бўлган…

БИР ТОМОНЛАМА ВОЗ КЕЧИШ – бир тарафнинг хоҳиши б-н мажбуриятни келгусида бажаришдан озод қилишга қаратилган бўлиб, ҳар икки тараф мажбуриятни…

БИРГАЛИКДАГИ ФАОЛИЯТ – биргаликдаги фаолият тўғрисидаги шартнома асосида амалга оширилади. Қ.: Оддий ширкат шартномаси (муал. - И.Зокиров)

БИРГАЛИКДАГИ ТАЛАБ – солидар қарздорга кредитор тўла ҳажмда талаб қўйишга ҳақли. Мажбуриятни солидар кредиторлардан бирига нисбатан тўла бажариш қарздорни мажбуриятни…

БИРИНЧИ ИНСТАНЦИЯ СУДИ – суд мажлисида иш ҳолатларини бевосита ўрганиб чиқиш ва аниқлаш ҳамда у асосда ҳал қилув қарори ва…

БИРЛАМЧИ ҲУЖЖАТЛАР – бухгалтерлик ҳисобида хўжалик ишларини амалга ошириш чоғида тузиладиган ва унинг биринчи расмий далили бўлган ҳужжатлар. (муал. -…

БИРЖА БИТИМИ – биржа томонидан рўйхатга олинган биржа товари хусусида биржа савдосининг биржада қайд этилган натижаси бўйича тузилган олди–сотди шартномаси.…

БИРЖА КУРСИ – биржада ташкил қилинувчи бозорда қимматбаҳо қоғозларнинг сотилиш нархи. (муал. - Н.Имомов)

БИРЖА ТОВАРИ – белгиланган тартибда биржа савдоларига чиқарилган муайян тур ва сифатдаги товар, шу жумладан, товарга доир стандарт, контракт. Ер,…

БИРЖА ВОСИТАЧИЛАРИ – биржа битимлари б.в. орқали тузилади. Улар (брокер) брокерлик ташкилотларига эга. Брокерлик ташкилотлари савдо–сотиқ (тижорат) ташкилотлардан ажратилган. Уларнинг…

БИТИМ – фуқаролик ҳуқуқида фуқаро ва юридик шахсларнинг фуқаролик ҳуқуқи ва мажбуриятларини ўрнатиш, ўзгартириш ёки тўхтатишга қаратилган ҳаракат. (муал. -…

БИТИМ ШАКЛЛАРИ – битим тузиш усули. Битимлар оғзаки ва ёзма (оддий ёки нотариал тасдиқланган) шаклда тузилади (ФКнинг 105-м., 1–банди). ФКнинг…

БИТИМ ТУЗИШ – жисмоний ва юридик шахсларнинг фуқаролик ҳуқуқлари ва бурчларини белгилаш, ўзгартириш ва бекор қилишга қаратилган ҳаракатларни белгиланган усулда,…

БИТИМЛАРНИ ДАВЛАТ РЎЙХАТИДАН ЎТКАЗИШ – ер участкалари ва б. кўчмас мол-мулк б-н боғлиқ (бошқа шахсга бериш, ипотека, узоқ муддатли ижара,…

БИТИМНИНГ ҲАҚИҚИЙ ЭМАСЛИГИ – битимларнинг мазмуни қонунга ва қонун асосида чиқарилган ҳуқуқий ҳужжатларга, умуминсоний қоидаларга мувофиқ бўлмаса, уни тузувчи шахслар…

БЛАНКЕТ ДИСПОЗИЦИЯ – муайян жиноятнинг белгиларини бошқа ҳуқуқ соҳасига оид қонунлар ёки меъёрий ҳужжатлар асосида аниқланиши. Мас., ЖКнинг 200-м. диспозицияси…

БОҚУВЧИСИНИ ЙЎҚОТГАНЛИК ПЕНСИЯСИ - турмуш кечиришнинг асосий манбаи саналувчи боқувчи шахс вафот этганлиги туфайли унинг қарамоғида ва таъминотида бўлиб келган…

БОЙ БЕРИЛГАН ФОЙДА – реал зарардан фарқли равишда мажбурият бузилиши натижасида кредитор ололмай қолган, лекин мажбурият ижро этилганда олиши мумкин…

БОЛА ТУҒИШ МУНОСАБАТИ БИЛАН БЕРИЛАДИГАН НАФАҚА - давлат ижтимоий суғуртаси йўли б-н бериладиган нафақаларнинг бир тури. Б.т.м.б.б.н. ишлаб турган оналарга…

  БОЛАЛАР ҲУҚУҚИ – инсон ҳуқуқларининг болаларга тааллуқлилиги. Бир қатор давлатларда болаларнинг ҳуқуқи баъзи жиҳатлари б-н тенглашмаганлигини эътиборга олган ҳолда,…

БОЛАЛАР ВА ЎСМИРЛАР МЕҲНАТИ – мамлакатимизда болалар (14 ёшгача фуқаролар) меҳнатидан фойдаланиш тақиқланади, 14 ёшдан 15 ёшгача бўлганлар фақат асосий…

БОЛАЛИКДАН НОГИРОНЛАР – туғма ёки ҳаёт давомида олинган жароҳат, касаллик туфайли 16 ёшга етгунига қадар ногирон бўлиб қолган шахслар. Б.н.…

БОЛАНИ АЛМАШТИРИБ ҚЎЙИШ – янги туғилган ёки эмизикли чақалоқни бошқаси б-н (мас., касал болани соғлом бола б-н, қизни ўғил б-н,…

БОЛАНИНГ НАСЛ–НАСАБИНИ АНИҚЛАШ – боланинг муайян онадан (оналикни аниқлашда) ва муайян отадан (оталикни аниқлашда) туғилганлиги фактини аниқлаш. Оналикни аниқлаш фуқаролик…

  БОСҚИНЧИЛИК – ўзганинг мулкини талон–тарож қилиш мақсадида ҳужум қилиб, ҳаёт ёки соғлиқ учун хавфли бўлган зўрлик ишлатиб ёхуд худди…

БОШҚА ИШ ЖОЙИГА ЎТКАЗИШ - меҳнат шартномаси шартлари жиддий тарзда ўзгартирилмагани ҳолда ходимни бир корхона, муассаса, ташкилот ҳудуди доирасида бошқа…

БОШҚА ИШГА ЎТКАЗИШ – ходимнинг меҳнат функциялари (касби, лавозими, ундан талаб этиладиган малака, меҳнатнинг муҳим шартлари) ўзгартирилгани ҳолда унга бошқа…

БОШҚАРИШ – корхона, муассаса, ташкилот ва ш.к.ни идора қилиш, йўлга солиб туриш. Бундай б. маъмурий ҳуқуқда ижтимоий бошқарув деб қаралади.…

БОШҚАРУВ ШАКЛИ – давлат ҳокимиятини ташкил этиш тартиби. Б.ш. олий ва маҳаллий давлат органларини тузиш усулини ҳамда уларнинг бир-бири ва…

БОШҚАРУВ ТАРТИБИГА ҚАРШИ ЖИНОЯТЛАР – бошқарув органларининг фаолиятига зарар етказадиган жиноятлар. ЖК 205–229 м.да ҳокимият ёки мансаб ваколатини суиистеъмол қилиш,…

БОШ АТТОРНЕЙ – Буюк Британия, АҚШ, Бразилия, Венесуэла ва айрим бошқа давлатларда энг юқори лавозимли ҳуқуқий маслаҳатчи. Буюк Британияда Б.а.…

БОШ АУДИТОР – Англиянинг собиқ мустамлакалари бўлган қатор мамлакатлар (Ҳиндистон, Непал, Кения, Мавритания, Барбадос, Замбия ва б.) да давлат молия–бюджет…

БОШ ПОЛИС – бир турдаги мол-мулк (товарлар, юклар ва ҳ.) ларни муайян муддат давомида бир хилдаги шартларда суғурта қилдирувчининг суғурталовчи…

БОШ ПОЛИС БЎЙИЧА СУҒУРТАЛАШ – бир турдаги мол-мулк (товарлар, юклар ва ҳ.) турли туркумларини муайян муддат давомида бир хилдаги шартларда…

БОШ ПУДРАТЧИ – пудрат шартномасида белгиланган ишни пудратчининг шахсан ўзи бажариши қайд этилмаган бўлса, пудратчи ўз мажбуриятларининг бир қисмини бошқа…

БОШЛИҚҚА ҚАРШИЛИК КЎРСАТИШ ЁКИ УНИ ХИЗМАТ ВАЗИФАЛАРИНИ БУЗИШГА МАЖБУР ҚИЛИШ – ЖКнинг 281-м.да бошлиққа ёки бошқа ҳарбий хизматчиларга улар мажбуриятларини…

БОШПАНА ҲУҚУҚИ – халқаро ва миллий ҳуқуққа оид тушунча. Халқаро ҳуқуқда Б.ҳ. асосий одатларга, шунингдек, Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Бош Ассамблеяси…

БОЖ – ЎзРнинг божхона чегарасидан товарлар олиб ўтилаётганда божхона органлари томонидан ундириладиган тўлов; божхона йиғимларининг турларидан бири. ЎзРда импорт божи,…

БОЖ ИМТИЁЗЛАРИ – юридик ва жисмоний шахсларга бойликлар, шахсий буюмлар, бошқа предметларни олиб кириш, олиб чиқиш ёки ўтказишда бериладиган афзалликлар.…

БОЖ ТАРИФИ – божхона чегарасидан олиб ўтиладиган, ЎзР ташқи иқтисодий фаолиятининг товар номенклатураси принциплари ва қоидаларига мувофиқ ҳолда бир тизимга…

БОЖ ТЎЛОВЛАРИ – товарлар ва транспорт воситаларининг божхона чегарасидан ўтишида, шунингдек, БК белгиланган бошқа ҳолатларда божхона органлари томонидан олинадиган тўловлар.…

БОЖ УНДИРИШ – давлат божи суд муассасаларига бериладиган даъво аризаларидан, органлар ва мансабдор шахсларнинг хатти-ҳаракат (қарор)лари устидан берилган шикоятлар, алоҳида…

БОЖХОНА БАҲОСИ – олиб кирилаётган товар юзасидан тузилган битимнинг қийматига қараб баҳолашнинг асосий усули. ЎзРнинг божхона ҳудудига олиб кирилаётган товарнинг…

БОЖХОНА БРОКЕРИ (ВОСИТАЧИСИ) – ўзини вакил қилган шахс ҳисобидан ва унинг топшириғига биноан божхона расмийлаштируви бўйича операцияларни ўз номидан ўтказувчи…

БОЖХОНА ЧЕГАРАСИ – муайян давлатнинг божхона ҳудудини чекловчи шартли чизиқ: “Божхона чегараси – ЎзР божхона ҳудудининг чегараси”, б.ч. – ЎзР…

БОЖХОНА ДЕКЛАРАЦИЯСИ – божхона назоратини амалга ошириш учун зарур маълумотлар тўғрисидаги ёзма ёки оғзаки баёнот. Б.д. ЎзР Давлат божхона қўмитаси…

БОЖХОНА ГАРОВ ХАТИ – юк эгаси бож тўлагунча юкларнинг гаровга олинганлигини тасдиқловчи ҳужжат. (муал. - А.Ли)

БОЖХОНА ХИЗМАТИ – божхона органларида амалга ошириладиган давлат хизматининг таркибий қисми. Божхона хизмати органлари ЎзРнинг ягона божхона сиёсатини амалга ошириш…

БОЖХОНА ИШИ – божхона органларининг божхона сиёсатини амалга ошириш юзасидан, божхона чегараси орқали олиб ўтишни назорат қилишда, шу жумладан, бундай…

БОЖХОНА ЙИҒИМЛАРИ – товарлар ва транспорт воситаларини, шу жумладан, кузатувчисиз багажда, халқаро почта жўнатмалари ва юкларда олиб ўтилаётган нотижорат мақсадларидаги…

БОЖХОНА КИРИМЛАРИ – божхона ҳаракатлари учун давлат бюджетининг киримлар бўлимига тушадиган маблағ. (муал. - А.Ли)

БОЖХОНА КРЕДИТИ – баьзи мамлакатларнинг божхона муассасалари томонидан кечиктирилган вақт учун пошлина миқдорига фоизлар тўлашга кафолатлар берилганда божхона пошлинаси тўловларини…

БОЖХОНА КЎРИГИДАН ЎТКАЗИШ – товарлар ва транспорт воситаларини Б.к.ў. товарлар ва транспорт воситаларини божхона чегараси орқали олиб ўтишнинг қонунийлигини аниқлаш,…

БОЖХОНА КЎЗДАН КЕЧИРУВИ – божхона органларининг божхона қоидаларини бузишнинг бевосита объекти бўлган предметларни ёки корхона ва ташкилотлар ҳудудида ёки биноларида…

БОЖХОНА НАЗОРАТИ – божхона органлари томонидан юклар, транспорт воситалари, валюталар ва валюта бойликларининг олиб кирилиши, олиб чиқилиши ёки олиб ўтилиши…

БОЖХОНА НАЗОРАТИ ЗОНАСИ – қонун ҳужжатлари ва халқаро шартномаларга риоя этилишини таъминлаш мақсадида божхона назорати амалга ошириладиган ҳудуд. Б.н.з. божхона…

БОЖХОНА НАЗОРАТИДАН ЭРКИН ЗОНА – давлатнинг ҳудудий қисми, унда ташқи савдо битимлари предмети бўлган ҳар қандай моддий қимматликлар божхона назоратига…

БОЖХОНА ОМБОРИ – товарларни божхона назорати остида сақлашга мўлжалланган, махсус ажратилган ва жиҳозланган бинолар ёки бошқа жойлардир. Бошқа товарларга зарар…

БОЖХОНА ПОСТИ – божхонанинг муайян жойда ёки муайян ҳудудда божхона орқали расмийлаштиришини ва божхона назоратини тўла ҳажмда амалга оширишга ваколатли…

БОЖХОНА ПУНКТИ – божхона вазифаларини бажаришга ваколатли бино ва б. майдонларга эга бўлган божхона маъмурий бирлиги. ЎзРда божхона органларининг тузилиш…

БОЖХОНА РАСМИЙЛАШТИРУВИ – товарлар ва транспорт воситалари устидан божхона назоратини таъминлаш мақсадида божхона органларининг мансабдор шахслари амалга оширадиган операциялар мажмуи.…

БОЖХОНА РЕЖИМИ – ЎзРнинг божхона чегараси орқали божхона мақсадларида олиб ўтиладиган товарлар ва транспорт воситаларининг мақомини белгиловчи қоидалар мажмуи. Божхона…

БОЖХОНА СИЁСАТИ – божхона тизими орқали амалга ошириладиган ташқи иқтисодий фаолият соҳасидаги чоралар ва йўналишлар мажмуи. Б.с. давлат органларининг муайян…

БОЖХОНА ТАЪМИНОТИ КАФОЛАТИ – божхона ҳуқуқида божхона таъминотини бузмасдан ёки баклар, хоналар ёхуд ўровларни бузмай туриб хоналар, контейнерлар, бакларнинг ёки…

БОЖХОНА ТАШУВЧИСИ – товарлар ташишни божхона кузатувини қўлламаган ва божхона тўловлари тўланишини таъминловчи гаров суммаларини киритмаган ҳолда божхона назорати остида…

БОЖХОНА ТИЗИМИ – 1). Умумий ва йиғма тушунча бўлиб, у нафақат божхона сиёсатини амалга оширишни таъминловчи давлат ва нодавлат тузилмаларини,…

БОЖХОНА ТРАНЗИТИ – бир божхона пунктидан бошқа божхона пунктига божхона назорати остида транспортда ташишдан иборат. Икки божхона органи ўртасида, шу…

БОЖХОНА ҲУҚУҚБУЗАРЛИГИ – бажарилиши ЎзР божхона органлари томонидан назорат қилинадиган, қонунчилик актлари ва халқаро шартномаларда назарда тутилган ЎзР божхона чегарасидан…

БОЖХОНА ҲУҚУҚИ – божхона ҳуқуқий муносабатларини тартибга солувчи норматив ҳуқуқий меъёрлар йиғиндиси. Мамлакатимиз ҳуқуқ тизимида б.ҳ. мустақил ҳуқуқ. Б.ҳ. фан…

БОЖХОНА ҲУДУДИ – давлатнинг божхона ҳуқуқи тўлиқ амал қиладиган ҳудуд. Одатда давлатнинг божхона ҳудуди унинг қуруқликдаги ҳудуди, ҳудудий ва ички…

БОЖХОНА ҲУЖЖАТЛАРИ – божхона муассасаларининг мансабдор шахслари томонидан тегишли тартибда тузилган, тасдиқланган ва берилган ҳужжатлар, товар ва транспорт воситаларини божхона…

БОЖХОНА ВАКИЛИ – божхонанинг экспорт учун маҳсулот етказиб берувчи ёки уни импорт бўйича олувчи корхоналар, бирлашмалар ва ташкилотларда транспорт воситалари,…

БРИГАДА ТАРЗИДА МОДДИЙ ЖАВОБГАРЛИК - ходимлар моддий жавобгарлиги турларидан бири. Бунда пул ёки товар моддий бойликлар биргаликда меҳнат фаолиятини амалга…

БЎЛИНАДИГАН АШЁ – ФКнинг 88-м.да қуйидагича таъриф берилган: бўлиш натижасида ҳар қайси қисми бутуннинг хоссаларини ўзида сақлаб қоладиган ва шу…

БЎЛИНМАЙДИГАН АШЁ – ФК 88-м.да қуйидагича таъриф берилган: бўлиш натижасида қисмлари дастлабки ашёнинг хоссаларини йўқотадиган, унинг хўжалик (мақсадли) аҳамиятини ўзгартирадиган…

БЎНАК – шартнома ёки битим бўйича бир тараф иккинчи тарафга бажариладиган иш, кўрсатиладиган хизмат учун олдиндан қисман ҳақ тўлаш. Олдиндан…

БУЙРУҚ – маъмурий ҳуқуқда яккабошчиликка асосланган ҳуқуқий ҳужжат. Муайян муассаса ёки бошқа ташкилот олдида турган асосий ва кундалик вазифаларни ҳал…

БУЙРУҚ ТАРТИБИДА ИШ ЮРИТИШ – фуқаролик суд ишларини юритишнинг бир тури. Суд буйруғини чиқариш учун судга мурожаат этилган талаб низосиз…

БУЙРУҚ ЁКИ БОШҚА ВАЗИФАНИ ИЖРО ЭТИШ – буйруқ ёки бошқа фармойишни, шунингдек, мансаб вазифаларини қонунан бажариш туфайли зарар етказилган бўлса,…

БУРЧ – фуқаролик ҳуқуқи субъектлари зиммасига қонун ҳужжатлари, шартнома, иш муомаласи одатлари бўйича юкланган мажбурият тушунилади. Бурчнинг мазмуни субъект томонидан…

БУТУНЖАҲОН ИНТЕЛЛЕКТУАЛ МУЛК ТАШКИЛОТИ (БИМТ) – ҳукуматлараро халқаро ташкилот. Штаб–квартираси Швейцариянинг Женева шаҳрида жойлашган. БИМТ Бирлашган Миллатлар Ташкилоти мақоми б-н…

БУЮРТМА – шартнома бўйича бир тараф (буюртмачи)нинг иккинчи тараф (пудратчи, ижрочи, бажарувчи)га муайян ишни бажариш ва унинг натижасини топшириш ёки…

БУЮРТМАЧИ – шартнома бўйича ўзига ёки учинчи шахсларга хизмат кўрсатилиш, иш бажарилиши, ашё ёхуд мол-мулк топширилиши тўғрисида топшириқ берган шахс.…

БУЗИШ ҚУРОЛЛАРИ – криминалистика фанига оид атама. Жиноятчилар кўпинча турли хил объектларга, турар жойларга ўзларининг жиноий мақсадларини амалга ошириш учун…

БЮДЖЕТ (инглизча – ҳамён, маблағ) - белгиланган муддат (й., квартал) учун ишлаб чиқилган, меъёрлаштирилган ҳамда қонуний равишда тасдиқланган даромадлар ва…

БЮДЖЕТ ДОТАЦИЯСИ – ўз даромадлари ва бюджетни тартибга солувчи бошқа маблағлар етишмаган тақдирда қуйи бюджетнинг харажатлари б-н даромадлари ўртасидаги фарқни…

БЮДЖЕТ ИНТИЗОМИ – барча корхона, муассаса, ташкилотлар ва мансабдор шахслар учун мажбурий бўлган бюджетга пул ўтказиш ва бюджет маблағларини сарфлашнинг…

БЮДЖЕТ ИНТИЗОМИНИ БУЗИШ – бюджет талабларига риоя этмаслик натижасида бюджетда асоссиз тақчиллик пайдо бўлиши, талаб қилинган воситалар, маблағлар б-н муҳтож…

 БЮДЖЕТ МУАССАСАЛАРИ – аксарият ёки барча давлат ёки маҳаллий бюджет воситаларидан маблағ б-н таъминланадиган муассасалар. Бундай ташкилотларга бошқарув органлари, армия,…

БЮДЖЕТ ПРОФИЦИТИ – муайян даврда бюджет даромадларининг бюджет харажатларидан ортиқ бўлган суммаси. (муал. - А.Ли)

БЮДЖЕТ ССУДАСИ – юқори бюджетдан қуйи бюджетга ёхуд республика бюджетидан резидент–юридик шахсга ёки чет давлатга қайтариш шарти б-н ажратиладиган маблағ.…

БЮДЖЕТ СТАТИСТИКАСИ – аҳоли турли ижтимоий гуруҳларининг турмуш даражасини ўрганувчи статистика. Бюджет текширувлари натижасида олинган статистик маълумотларни ишлаб чиқиш ва…

БЮДЖЕТ СЎРОВИ – бюджет таснифи бўйича тушумларни шакллантириш ва бюджетдан маблағ ажратиш тўғрисидаги сўров. ЎзР Молия вазирлиги ҳар й. ЎзР…

БЮДЖЕТ СУБВЕНЦИЯСИ – қонун ҳужжатларида назарда тутилган тартибда муайян мақсадларга сарфлаш шарти б-н юқори бюджетдан қуйи бюджетга қайтармаслик шарти б-н…

БЮДЖЕТ ТАҚЧИЛЛИГИ – бюджетдаги харажатларнинг даромадлардан устун бўлиши. Камомад режали равишда белгиланиши ҳам мумкин. Кўпинча Б.т. режалаштирилган бюджет б-н ижро…

БЮДЖЕТ ТАШКИЛОТИ – зиммасига юклатилган вазифаларни бажариш б-н боғлиқ бўлган ўз фаолиятини амалга ошириши учун Давлат бюджетидан маблағ ажратиш назарда…

БЮДЖЕТ ТАШКИЛОТИНИНГ СМЕТАСИ – асосий режали ҳужжат бўлиб, ташкилотлар фаолияти ҳамда хўжалик ва маданий қурилиш бўйича марказлаштирилган тадбирларни амалга ошириш…

БЮДЖЕТ ТАСНИФИ – давлат бюджети тузилмасига кирувчи бюджетлар даромадлари ва харажатларини, шунингдек, унинг тақчиллигини молиялаштириш манбаларини гуруҳлаш. Б.т. Давлат бюджетини…

БЮДЖЕТ ТИЗИМИ – давлат, маъмурий ҳудуд, баъзи муассасалар бюджетларининг иқтисодий муносабатлар ва ҳуқуқий меъёрларга асосланган мажмуи. Б.т. турли даражадаги бюджетлар…

БЮДЖЕТ ТРАНСФЕРТИ – бюджетдан юридик ёки жисмоний шахсга бевосита ёхуд ваколатли орган орқали ажратиладиган қайтарилмайдиган пул маблағлари. (муал. - А.Ли)

БЮДЖЕТ ЖАРАЁНИ – қонунчилик ҳужжатлари б-н тартибга солинган давлат бюджетини тузиш, кўриб чиқиш, қабул қилиш ва ижро этиш, назорат қилиш,…

БЮДЖЕТДАН АЖРАТИЛАДИГАН МАБЛАҒЛАРНИ ТАҚСИМЛОВЧИЛАР – тегишли бюджетлар ва харажатлар сметаларидан тасдиқланган параметрлар доирасида бюджетдан ажратиладиган маблағларни тасарруф этиш ҳуқуқи берилган…

БЮДЖЕТДАН МОЛИЯЛАШ – давлат бюджетидан давлат буюртмаларини амалга ошириш, давлат дастурларини бажариш, давлат ташкилотларини сақлаш б-н боғлиқ харажатларга пул маблағлари…

БЮДЖЕТДАН ТАШҚАРИ ЖАМҒАРМАЛАР – давлатнинг давлат бюджетига кирмайдиган ва аниқ мақсадларга мўлжалланган пул маблағлари. Б.т.ж. – молиявий тизимнинг янги бўғинларидан…

БЮДЖЕТНИ РЕЖАЛАШТИРИШ – бюджетни тузиш, кўриб чиқиш, тасдиқлаш ва ижро этишнинг режали жараёни. Б.р.нинг асосий вазифаси иқтисодни кўтариш учун зарур…

БЮДЖЕТНИ ТАРТИБГА СОЛИШ - бюджет тизими даромадларини тақсимлашнинг асосий вазифаси. ЎзР Давлат бюджети даромадларини алоҳида бюджетлар ўртасида шундай қайта тақсимлашдан…